Γιώργος Φαρμακίδης - Μαιευτήρας Γυναικολόγος

Γράφουν οι Αρετή Σπυροπούλου και Γιάννης Ζέρβας

Ειδικό Ιατρείο Ψυχικής Υγείας Γυναικών, Αιγινήτειο Νοσοκομείο, Α΄Ψυχιατρική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών

Ακολουθώντας τον τοκετό, η επίπτωση των ψυχιατρικών διαταραχών αυξάνει σημαντικά. Αυτές οι διαταραχές ποικίλλουν από την ήπια, συχνή και αυτοπεριοριζόμενη λοχειακή δυσφορία (postpartum blues) και την επιλόχεια κατάθλιψη, μέχρι τις σπάνιες αλλά σοβαρές επιλόχειες ψυχώσεις. 

Λοχειακή δυσφορία (Postpartum Blues)

Η λοχειακή δυσφορία αποτελεί μια παροδική, αυτοπεριοριζόμενη διαταραχή που εκδηλώνεται τις πρώτες 10 ημέρες μετά τον τοκετό, σε 50-70% των λεχωίδων. Συνήθως εκδηλώνεται την δεύτερη με πέμπτη μέρα. Προσοχή όμως χρειάζεται γιατί σε ένα μικρό ποσοστό τα συμπτώματα αυτά μπορεί να σηματοδοτούν την έναρξη της πολύ πιο σοβαρής κατάθλιψης της λοχείας.

Τα κλινικά χαρακτηριστικά περιλαμβάνουν: κλάμα, ευσυγκινησία, ευερεθιστότητα, ευμετάβλητη διάθεση, καταθλιπτικά συμπτώματα και δυσανάλογο φόβο για την ικανότητα ενασχόλησης με το νεογέννητο βρέφος. 

Η αιτιολογία παραμένει ασαφής αν και οι γυναίκες με προεμμηνορυσιακό σύνδρομο εμφανίζουν μεγαλύτερο κίνδυνο. Ως πιθανοί αιτιολογικοί παράγοντες θεωρούνται οι απότομες μεταβολές στα επίπεδα των ορμονών (προγεστερόνης και οιστρογόνων) και του νατρίου μετά τον τοκετό.

Η κατάσταση αυτή είναι αυτοπεριοριζόμενη και συνήθως υποχωρεί μετά από λίγες μέρες. Δεν απαιτείται ειδική παρέμβαση, εκτός από τον καθησυχασμό της γυναίκας και των οικείων της. Κατάλληλη είναι και η προγεννητική εκπαίδευση της μέλλουσας μητέρας και του συντρόφου της για αυτή την συχνή κατάσταση.

Κατάθλιψη της λοχείας

Η επιλόχεια κατάθλιψη εκδηλώνεται στο 10-15% των νέων μητέρων, με έναρξη συνήθως τις πρώτες 6-8 εβδομάδες μετά τον τοκετό. Μερικές περιπτώσεις αποτελούν τη συνέχεια της κατάθλιψης, που προϋπήρχε στη λοχεία. Συχνά η κατάσταση αυτή που δεν είναι αυτοπεριοριζόμενη όπως η λοχειακή δυσφορία, δεν αναγνωρίζεται από τους οικείους και δεν διαγιγνώσκεται από τους γιατρούς. Αυτό μπορεί να αποδοθεί στο γεγονός ότι εκδηλώνεται αφού οι γυναίκες έχουν αποχωρήσει από το μαιευτήριο, σε μία φάση που ακόμα και η ίδια θα περίμενε να είναι απλά ευτυχισμένη από τον ερχομό του παιδιού της και τέλος γιατί μπορεί να συγχέεται με την απλή και αθώα λοχειακή δυσφορία. 

Τα κλινικά χαρακτηριστικά είναι παρόμοια με της κατάθλιψης σε άλλες φάσεις της ζωής και πρέπει να έχουν διάρκεια τουλάχιστον 2 εβδομάδων:

• Έντονη στενοχώρια
• Απώλεια της δυνατότητας να ευχαριστηθεί ακόμα και με πράγματα που την ευχαριστούσαν παλιότερα
• Αϋπνία (όχι μόνο επειδή δεν μπορεί να κοιμηθεί λόγω του μωρού) ή υπερυπνία
• Απώλεια βάρους λόγω μειωμένης όρεξης (χωρίς να κάνει δίαιτα), ή αύξηση του βάρους
• Εύκολα κλάματα
• Κακή συγκέντρωση και αναποφασιτικότητα
• Ευερεθιστότητα
• Ψυχοκινητική επιβράδυνση ή ψυχοκινητική ανησυχία
• Απώλεια της σεξουαλικής επιθυμίας

Ειδικά συμπτώματα στη λοχειακή κατάθλιψη:

• Σκέψεις ανεπάρκειας στο μητρικό ρόλο
• Αυξημένη ανησυχία για τη υγεία του μωρού και φόβοι ότι αυτό μπορεί να έχει κάποια ανωμαλία
• Σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να εμφανιστούν και ιδεοληψίες, δηλαδή σκέψεις ή εικόνες, που έρχονται επίμονα στο μυαλό, προξενώντας υπερβολικό άγχος, ότι μπορεί να βλάψει το μωρό, πχ. οτι μπορεί να πάρει ένα μαχαίρι και να τραυματίσει το μωρό. Προσοχή χρειάζεται η διαφορική διάγνωση αυτών των ιδεών, που δεν περιέχουν βρεφοκτόνο πρόθεση και θα πρέπει να διαφοροποιούνται από παραληρητικές ιδέες και ψευδαισθήσεις, που μπορεί να οδηγήσουν ψυχωτικές μητέρες στη βρεφοκτονία.
• Αυτοκτονικός ιδεασμός στα πλαίσια της κατάθλιψης, μπορεί να περιλαμβάνει σκέψεις της λεχώνας να κάνει κακό στο μωρό πχ. με στόχο να το σώσει και να μην μεγαλώσει σε έναν κόσμο που τον νιώθει απειλητικό και κακό.

Σαν παράγοντες κινδύνου για την επιλόχεια κατάθλιψη αναφέρονται το προηγούμενο ιστορικό κατάθλιψης, το οικογενειακό ιστορικό συναισθηματικών διαταραχών, η κακή συζυγική σχέση, η απουσία υποστηρικτικού δικτύου, και οι επιπλοκές με τον τοκετό. Ορμονικοί παράγοντες θεωρείται οτι εμπλέκονται, κυρίως η ταχεία αλλαγή των επιπέδων των οιστρογόνων και της προγεστερόνης. Οι γυναίκες με θετικά αντιθυρεοειδικά αντισώματα έχουν αυξημένο κίνδυνο για λοχειακή κατάθλιψη, παρόλο που η χορήγηση θυροξίνης δεν φαίνεται να μειώνει τον κίνδυνο.

Για τη θεραπεία των λεχωίδων που θα εμφανίσουν κατάθλιψη μπορεί να χρειαστεί ψυχοθεραπεία ή/και αντικαταθλιπτική φαρμακοθεραπεία. Η θεραπεία της λοχειακής κατάθλιψης ακολουθεί τους ίδιους κανόνες με την αντιμετώπιση της κατάθλιψης και στις άλλες φάσεις της ζωής. Προσοχή χρειάζονται τα αντικαταθλιπτικά στις θηλάζουσες μητέρες, καθώς τα περισσότερα απεκκρίνονται στο μητρικό γάλα. Εφόσον η μητέρα θηλάζει είναι προτιμότερο να δίνονται μικρότερες δόσεις φαρμάκων,  κατά προτίμηση με βραχύ χρόνο ημίσειας ζωής και να γίνεται προσπάθεια να αποφεύγονται οι μέγιστες συγκεντρώσεις του φαρμάκου π.χ. δίνοντας τη μεγαλύτερη δόση μετά τον τελευταίο θηλασμό τη νύχτα. Προσοχή χρειάζεται ακόμα στη διερεύνηση του αυτοκτονικού ιδεασμού και πρόθεσης να βλάψουν το βρέφος. Σε αυτή την περίπτωση μπορεί να είναι κατάλληλη η νοσηλεία της μητέρας. Στο εξωτερικό, για περισσότερες από δύο δεκαετίες, αυτές οι νοσηλείες γίνονται κατά προτίμηση σε μονάδες μητέρας - βρέφους (mother baby units), τα οποία όμως δεν υπάρχουν στην Ελλάδα. Ο στόχος μίας τέτοιας νοσηλείας είναι φυσικά η σωστή περίθαλψη και θεραπεία της μητέρας, αλλά και η διατήρηση και η ενίσχυση του δεσμού μητέρας - βρέφους.